Haïtianen in Brazilië in moeilijke papieren

Na de aardbeving in Haïti zijn ongeveer 6.000 Haïtianen naar Brazilië geëmigreerd. De Haïtianen verkiezen Brazilië omwille van haar relatief open grenzen in vergelijking met de VS en de prijs van de reis naar Brazilië is maar ongeveer even duur als naar de VS.

Brazilië verwelkomde de illegale Haïtiaanse diaspora na de aardbeving.omwille van humanitaire redenen De minister van Justitie, Cardozo, vertelde dat elke vluchteling recht heeft op politiek asiel. Er is sprake van een echte emigratiegolf naar Brazilië, in de Braziliaanse kranten spreken ze over de grootste toevloed van immigranten sinds die van de Japanners en van de Italianen. Er heeft zich reeds een echte gemeenschap gevormd. Snel werd echter duidelijk dat mensensmokkelaars betrokken waren bij de immigratie die het lot van vele Haïtianen bezegelde. Daarom is op dit moment de houding van de Braziliaanse overheid gekanteld naar een meer restrictief beleid om de mensensmokkel tegen te gaan.

Brazilië het beloofde land

De Haïtianen beginnen hun reis naar Brazilië in Port-au-Prince, daar nemen ze de bus naar Santo Domingo, de hoofdstad van de Dominicaanse Republiek. In Santo Domingo nemen ze een vliegtuig naar Lima. Daar nemen ze dan de bus naar Iquitos, om vervolgens een gevaarlijke boottocht te ondernemen van Iquitos naar Tabatinga in Brazilië. Ze worden begeleid door “coyotes” of “gidsen” van Haïtiaanse origine, die duizenden dollars verdienen met de mensensmokkel. De relatief open grens tussen Peru en Brazilië is het ideale werkterrein van de mensensmokkelaars. De Haïtianen gaan dan meestal aan de slag in de illegale hout- en mijnbouwindustrieën. In februari 2012 stelde de Braziliaanse overheid 520 000 dollar ter beschikking over een periode van 5 jaar om in de grensstaten van Acre en Amazonia de illegale Haïtianen aan een visum te helpen en hen aldus legaal aan het werk te krijgen.

Volgens Robert Montinard van Viva Rio, gespecialiseerd in dit thema en zelf Haïtiaanse immigrant in Brazilië, is de immigratie via Peru maar het topje van de ijsberg. Hij zegt dat de migranten al in de buurlanden van Brazilië woonden en dan naar Brazilië zijn vertrokken omwille van de economische bloei in Brazilië. Ze werken aan de stadia voor het WK voetbal en de Olympische Spelen. De Haïtianen gaan op zoek naar een beter leven, maar velen van hen zijn ontevreden over de arbeidsvoorwaarden. Hun loon en levenssituatie is niet echt wat ze zich hadden voorgesteld.

Grenzen gesloten

In augustus zaten 105 immigranten al maanden vast in het Peruviaanse dorp Iñapari, op de grens met Brazilië en Bolivia. Hun situatie was dramatisch en enkelen van hen gingen in hongerstaking. De oorzaak was dat Brazilië haar grens dicht hield voor de immigranten, en ze kregen geen humanitaire assistentie in Peru.

Lokale instanties kunnen de toevloed niet meer aan

Verder nog in augustus zaten er 210 Haïtianen vast in Brasileia dicht bij de grens met Peru en Bolivia. Zij waren aan het wachten op de legalisering van hun verblijfsdocumenten. De lokale overheid begon met humanitaire assistentie voor de kandidaat-immigranten die gedehydreerd en hongerig aankwamen na een tocht van enkele dagen in het Boliviaanse Amazonewoud. Zij werden op 18 september geregulariseerd. 
Op dit moment wil de lokale overheid van Brasileia geen humanitaire assistentie leveren aan de Haïtianen omdat Brasileia geen geld meer heeft. Nu leven de Haïtianen er op straat en kunnen ze moeilijk aan eten geraken. De lokale overheid van Brasileia ging hiervoor naar de centrale overheid, maar die twijfelde nog over het te volgen beleid. De beleidskeuzes waren: ofwel hun verblijf legaliseren of hen terugsturen naar Haïti of Peru.

Repatriëring komt in beeld

Deze tendens is te voelen in heel Latijns-Amerika, meer en meer wordt er overwogen om de Haïtianen te repatriëren. Na de aardbeving was er een moratorium ingesteld op het terugsturen van de migranten uit humanitaire overwegingen, maar ondertussen is het beleid veranderd en is de repatriëring terug in beeld gekomen. Verschillende Haïtianen kregen al het bericht dat ze moesten vertrekken in februari vorig jaar. Ze gingen zelf zo ver in hun schreeuw naar papieren dat ze opriepen tot collectieve zelfmoord. In maart verkondigde minister van Justitie Cardozo dat er geen massale repatriëring zou gebeuren. Op 8 november besliste de Braziliaanse overheid echter nog om de driemaandelijkse repatriëring niet te laten doorgaan, maar het quotum om per jaar 1200 Haïtianen te legaliseren blijft behouden.

Waarom de plotse omzwaai in het beleid?

Volgens Antonio Patriota, minister voor buitenlandse zaken in Brazilië, is de oorzaak hiervoor dat de Braziliaanse overheid de georganiseerde misdaad (mensensmokkel) wil bestrijden die de immigranten exploiteert. Cardozo, minister van Justitie vertelt erbij dat de coyotes vaak gelinkt zijn aan de drugssmokkel en samen met de Haïtiaanse immigranten criminelen het land binnen brengen. Montinard zegt echter:” Dit zal de illegale migratie niet afremmen. Haïti is het armste land van Latijns-Amerika, veel Haïtianen dromen van een beter leven. Wat de immigratie wel zal afremmen, is dat als ze geld willen versturen naar hun familie in Haïti dit vaak niet mogelijk is omdat ze daarvoor een Braziliaanse bankrekening nodig hebben. Aan een Braziliaanse bankrekening geraken is zeer moeilijk voor de Haïtianen.”

Conclusie

Na de aardbeving werden de Haïtianen met open armen ontvangen, ze kregen humanitaire assistentie en werden aan het werk gezet door lokale ngo’s die zich bekommerden om hun lot. Helaas werd het beleid grondig herzien om de illegale migratie te stoppen omdat er niet genoeg geld is om al de Haïtianen op te vangen en om de mensensmokkelaars aan te pakken. De grenzen werden gesloten, humanitaire assistentie werd stopgezet en het leven van de Haïtianen werd steeds moeilijker.

Voor de Haïtianen voldoet Brazilië niet aan hun verwachtingen. De vraag is nu of de Haïtianen in Brazilië gaan blijven. Vele Haïtiaanse illegale immigranten zijn niet vrij om te kiezen wat ze doen omwille van het feit dat ze vaak vastzitten aan de mensensmokkelaars, ze zijn medeslachtoffers van een mensonwaardig systeem. Of vinden ze een weg om zich op een legale manier te integreren in de Braziliaanse samenleving? Daarvoor werken ngo’s zoals AMA Haïti, Caritas, Companhia de Jesus ,…

Willemjan Vandenplas 
21 december 2012